Spinoza

Rabbijn Maarsenplein, 2512 HJ, Den Haag

Vlakbij de grafsteen van de filosoof Spinoza getuigt het Kindermonument bij de vroegere Joodse school van de slachtoffers van terreur. Het morele verzet van rabbijn Maarsen inspireert tot vredesopvoeding vanuit de kernwaarde van tolerantie.

“Vrede is niet alleen de afwezigheid van oorlog, maar een deugd die ontspruit aan een geestesgesteldheid, een vermogen tot welwillendheid, vertrouwen, recht.”
_{– Baruch de Spinoza}

Zoals de meeste Nederlandse steden bood Den Haag een veilige haven voor slachtoffers van religieuze vervolging, vooral Joodse vluchtelingen. Baruch de Spinoza (1632-1677), zelf verbannen uit de Amsterdamse gemeenschap, bepleitte als filosoof een ethiek van tolerantie. In Den Haag schreef hij zijn verhandeling Ultimi Barbarorum (De ergste barbaren, 1672), een veroordeling van de moord op de staatslieden Johan en Cornelis de Witt, gelyncht bij de Gevangenpoort.

In de 19e eeuw werd de ethiek van Spinoza een bron van inspiratie voor initiatieven om de barbaarsheid van oorlog en politieke haat uit te bannen. In deze geest voerde de Oostenrijkse publicist Theodor Herzl, met steun van Bertha von Suttner, een campagne tegen het antisemitisme. In 1907 hield Herzl het 8e Zionistische Congres in Den Haag, gelijktijdig met de Tweede Vredesconferentie. Na een golf van pogroms in Tsaristisch Rusland hoopte Herzl op internationale steun voor zijn ideaal van massale migratie naar Palestina (dat nog onder het Turkse Rijk viel). Anderen, zoals de internationale jurist Tobias Asser, beschouwden burgerrechtelijke emancipatie en internationale rechtsbescherming als de meest zekere oplossing op lange termijn.

Het Kindermonument biedt een dramatische illustratie van het gebrek aan rechtsbescherming tijdens de Duitse bezetting in 1940-1945. Als opperrabbijn van Den Haag weigerde Isaac Maarsen (1892-1943) onder te duiken en bleef hij de gemeenschap tot het einde toe verdedigen. Tenslotte werden meer dan 10.000 Joodse Hagenaars vermoord in concentratiekampen, waarvan 1700 kinderen. Het monument bij de vroegere Joodse school vermeldt de namen van 400 leerlingen, gesymboliseerd door lege stoelen. Het dient ook als klimrek en wordt gebruikt voor vredesopvoeding in de buurt.

Het Spinozahuis (Paviljoensgracht 72), waar Baruch de Spinoza in 1677 overleed, is behouden gebleven. De bibliotheekcollectie bevat zijn manuscripten en studies over zijn geestelijke nalatenschap. Net als het Kindermonument blijft dit een plaats voor bezinning over de ethiek van vrede en tolerantie.